Dzięki dobrze skonstruowanemu i zrealizowanemu  programowi można osią…gnąć różne cele istotne zarówno dla spół‚ki jak i samych uprawnionych takie jak:

• wzrost wartości samej spół‚ki w zwią…zku z pracą dobrze umotywowanych managerów
• powią…zanie dobrej pracy z wymiernym efektem w postaci dodatkowego wynagrodzenia
• stworzenie relacji dzię™ki, której managerowie są… bezpoł›rednio i dodatkowo zainteresowania uzyskaniem przez spółkę dobrych wyników, gdyż w efekcie staną się współ‚właścicielami spół‚ki
• ściślejsze powią…zanie managerów ze spółką
• ustalenie alternatywnego (do ściśle finansowego) sposobu wynagrodzenia managerów, poprzez przyznanie prawa do objęcia lub nabycia akcji, dzię™ki którym spółka nie tylko nie bę™dzie musiał‚a wydatkować własnych środków (jak w przypadku gratyfikacji o charakterze finansowym), ale  sama uzyska dodatkowe środki na rozwój. 

Możliwe są… różne wersje i kombinacje (wersje mieszane) programów motywacyjnych. W niniejszym artykule zasygnalizowano jedynie kilka możliwoś›ci.

Emisja Managerska
Najprostszy program motywacyjny, stwarzający możliwość objęcia akcji przez managerów spół‚ki polega na podjęciu uchwał‚y w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego i zaoferowanie akcji nowej emisji uprawnionym po atrakcyjnej cenie emisyjnej (nie niższej niż nominalna). Podwyższenie kapitału zakładowego w tym trybie wymaga stosownej decyzji akcjonariuszy (uchwała Zgromadzenia Akcjonariuszy). Z reguły bę™dzie się to wiązało  z wyłączeniem prawa poboru dotychczasowych akcjonariuszy. Osoby uprawnione do objęcia akcji, którym spółka zaoferowała akcje do objęcia w ramach emisji managerskiej jeżeli bę™dą zainteresowani, przyjmują ofertę objęcia akcji i wniosą… wkłady pieniꙿne na pokrycie tych akcji. Po zakończeniu emisji zarząd spół‚ki zgłosi podwyższenie kapitału zakładowego do rejestru przedsiębiorców. Z chwilą wpisania podwyższenia kapitału zakładowego do rejestru przedsiębiorców, osoby które objęły akcje w ramach emisji managerskiej staną  się akcjonariuszami spół‚ki.

Zbywalność akcji emisji  managerskiej może być‡ ograniczona przez statut bą…dź też ograniczona przez dodatkowe ustalenia o charakterze umownym (np. zobowią…zanie akcjonariusza-managera (pod określonym rygorem), że nie bę™dzie zbywać akcji emisji managerskiej. Mechanizmy te zabezpieczają przed ewentualnie zbyt szybkim „wyjściem” uprawnionych akcjonariuszy ze spół‚ki, które może być‡ niepożądane z punktu widzenia właścicieli. Program motywacyjny wymaga również określenia osób (wprost bą…dź za pomocą określonych kryteriów (np. w zależnoś›ci od wyników finansowych) uprawnionych do objęcia akcji Spółki.

Nabycie akcji własnych przez Spółkę w celu zaoferowania ich pracownikom. 

Bardziej złożoną formą jest program motywacyjny polegający na nabyciu  przez spółkę akcji własnych spół‚ki, które mają być‡ zaoferowane do nabycia pracownikom lub osobom, które był‚y zatrudnione w spółce lub spółce z nią powiązanej przez okres co najmniej trzech lat (art. 362 par. 1 pkt 2 kodeksu spółek handlowych (ksh). 

W tym przypadku nabycie akcji własnych przez spółkę jest możliwe po spełnieniu warunków przewidzianych przez kodeks spółek handlowych, to jest w szczególności gdy (art. 362 par. 2 ksh) zostaną  spełnione łącznie następujące warunki:

1. nabyte akcje zostały w pełni pokryte,
2. łączna wartość nominalna nabytych akcji nie przekracza 20% kapitału zakładowego spół‚ki, uwzględniajac w tym również wartość nominalną pozostałych akcji własnych, które nie zostały przez spół‚kę™ zbyte,
3. łączna cena nabycia akcji własnych, powię™kszona o koszty ich nabycia, nie jest wyższa od kapitału rezerwowego, utworzonego w tym celu z kwoty, która zgodnie z art. 348 § 1 kodeksu spółek handlowych  może być‡ przeznaczona do podział‚u.

 Zgodnie z art. 363 par. 2 k.s.h. nabycie akcji własnych przez spółkę  wymaga zamieszczenia w rocznym sprawozdaniu Spółki (sprawozdaniu o którym mowa art.395 par. 2 pkt. 1 ksh):

1. uzasadnienia nabycia akcji własnych w danym roku obrotowym, 
2. liczby i wartości nominalnej  akcji nabytych lub zbytych w roku obrotowym, jak również określenia udziału procentowego, jaki akcje te reprezentują w kapitale  zakładowym,
3. w przypadku nabycia lub zbycia odpł‚atnego, uzyskanej ceny  lub wartości innego świadczenia wzajemnego,
4. liczby oraz wartości nominalnej  nabytych i zatrzymanych akcji, jak również określenie ich procentowego udziału w kapitale zakładowym.

   Akcje nabyte w celu zaoferowania ich pracownikom należy zaoferować pracownikom lub innym uprawnionym osobom najpóźniej z upływem roku od dnia ich nabycia przez spółkę (art. 363 par.3 ksh). Akcje nabyte z naruszeniem przepisów art. 362 § 1 lub 2 ksh powinny być‡ zbyte w terminie roku od dnia ich nabycia przez spółkę (art. 363 par. 4 ksh). Jeżeli akcje własne nie zostały zbyte w terminach wskazanych w art. 363 par. 3 lub 4 zarząd zobowią…zany jest je niezwłocznie je umorzyć‡ bez zwoływania zgromadzenia wspólników.
Dodatkowe wymogi związane z nabyciem akcji własnych moźe przewidywać statut spół‚ki. 

Ta wersja programu motywacyjnego wymaga zaangażowania finansowego Spółki, a więc może być‡ bardziej kosztowna. Zwrócić należy jednak uwagę, że w tym układzie uchwalenie i wdrożenie programu motywacyjnego może być‡ poł‚Ä…czone z innym celem jakim może być‡ doprowadzenie do „wyjścia” ze spół‚ki innego akcjonariusza od którego spółka odkupuje akcje. Takim innym akcjonariuszem może być‡ np. był‚y inwestor, który z jakiś powodów kiedyś zainwestował w objęcie lub nabycie akcji spół‚ki, a później (po zmianie zamiarów)  zamierza wyjść ze spół‚ki. W takim wypadku możliwe jest (pod warunkami przewidzianymi przez ksh)  nabycie jego akcji przez spółkę w celu umorzenia, ale jeżeli już spółka decyduje się na nabycie od takiego inwestora akcji może zrobić to nie w celu umorzenia, ale w celu zaoferowania ich do nabycia pracownikom. Tym samym program motywacyjny bę™dzie sprzyjał realizacji dwóch różnych celów.

Emisja warrantów subskrypcyjnych w ramach instytucji kapitału docelowego (ar. 444 i nast. ksh)  lub w ramach instytucji kapitału warunkowego (art. 448 i nast. ksh)

Program motywacyjny (w wersji bardziej skomplikowanej) może być‡ również powiązany z instytucją warrantów subskrypcyjnych stanowiących odrębną kategorię papierów wartościowych. 

Zgodnie z art. 453 ksh par. 2 ksh warranty subskrypcyjne to papiery wartościowe imienne lub na okaziciela uprawniajace ich posiadacza do zapisu lub objęcia akcji, z wyłączeniem prawa poboru (warranty subskrypcyjne).
 

Uchwała o emisji warrantów subskrypcyjnych powinna wskazywać

• uprawnionych do objęcia warrantów subskrypcyjnych,
• cenę emisyjną lub sposób jej ustalenia, jeżeli warranty subskrypcyjne mają być‡ emitowane odpłatnie,
• liczbę akcji przypadających na jeden warrant subskrypcyjny,
• termin wykonania prawa z warrantu, z tym że nie może on być‡ dłuższy niż 10 lat.

 Warranty subskrypcyjne więc być‡ emitowane w dwóch formach:

• warranty uprawniajace do zapisu na akcje nowej emisji (w przypadku gdy uprawnieni nie złożÄ… zapisu na akcje nowej emisji spółka może zaoferować je także innym osobom)
• warranty uprawniajace do objęcia akcji nowej emisji.

Emisja warrantów subskrypcyjnych uprawniajacych do zapisu na akcje nowej emisji jest powiązana z instytucją kapitału docelowego (szczegółowo uregulowanej  w art. 444 i nast. ksh), polegającą na udzieleniu upoważnienia Zarządowi (co wymaga stosownej zmiany statutu) do podwyższenia kapitału zakładowego w cią…gu maksymalnie 3 lat.(z możliwoś›cią przedłużania na kolejne okresy). W razie udzielenia takiego upoważnienia (w granicach przewidzianych przez ksh) o sprawach podwyższenia decyduje Zarząd, a nie Walne Zgromadzenie.

Natomiast warranty uprawniajace do objęcia akcji nowej emisji są… związane z instytucją kapitału warunkowego (uregulowaną w art.448 i nast. ksh). Warunkowe podwyższenie kapitału polega na tym że walne zgromadzenie podwyższa kapitał zakładowy  z zastrzeżeniem, że osoby, którym przyznano prawo do objęcia akcji (np. posiadacze warrantów),  wykonają je na warunkach określonych w uchwale i kodeksie spółek handlowych.

Wykorzystanie instytucji kapitału warunkowego (art. 448 i n. ksh)  w celu przyznania praw do objęcia akcji w zamian za wierzytelności z tytułu do udziału w zysku.

Zgodnie z art. 448 par.2 pkt 2 k.s.h. uchwała o warunkowym podwyższeniu kapitału zakładowego może zostać powzięta w celu  przyznania praw do objęcia akcji pracownikom, członkom zarządu lub rady nadzorczej w zamian za wkłady niepieniꙿne, stanowiące wierzytelności, jakie przysługują im z tytułu nabytych uprawnień do udziału w zysku spół‚ki lub spół‚ki zależnej.

W zależnoś›ci od uregulowań statutowych oraz od treści uchwał‚y walnego zgromadzenia managerowie, pracownicy lub członkowie zarządu mogą mieć‡ prawo do udziału w zysku rocznym spół‚ki. Już sam udział tych osób w podziale zysku rocznym spół‚ki może być‡ elementem programu motywacyjnego. Czynnik motywacyjny w tym wypadku bę™dzie miał‚ jednak charakter pieniężny, gdyż w takim razie nabę™dą oni wobec Spółki prawo do udziału  w zysku, który powinien być‡ wypłacony.

Taki oparty na gratyfikacji pieniꙿnej system motywacyjny może być‡ wzbogacony o stworzenie możliwoś›ci zamiany wierzytelności takich osób o udział w czꙶ›ci zysku na akcje spół‚ki. W zależnoś›ci od konkretnych parametrów finansowych, biorąc pod uwagę™ wysokość wierzytelności przysługującej uprawnionemu w relacji do prawa do udziału w potencjalnej dywidendzie jaka może wynikać z akcji w latach przyszłych, a także mające na względzie sytuację finansową  spół‚ki i jej prognozy rozwoju - zamiana wierzytelności na akcje spół‚ki może być‡ dla uprawnionych bardziej opłacalna. W szczególności elementem, który może mieć‡ kluczowe znaczenie jest to, że w razie zamiany wierzytelności na akcje uprawniony (już teraz z akcji) bę™dzie miał‚ prawo do udziału w zysku w kolejnych latach lub też bę™dzie mógł taką akcje sprzedać po korzystnej cenie. Taka inwestycja w akcje bę™dzie miał‚a charakter inwestycji dł‚ugoterminowej być‡ może bardziej atrakcyjna niż doraźny udział w zysku spół‚ki. 

Wybrane aspekty podatkowe związane z programami motywacyjnymi
Wspólnym potencjalnym problemem podatkowym związanym ze wszystkimi w/w możliwoś›ciami premiowania osób zarządzają…cych spółkami kapitałowymi jest możliwość szacowania nieodpłatnych (całkowicie lub czꙶ›ciowo) świadczeń przez organy podatkowe.

Organy podatkowe mogą mieć‡ zastrzeżenie wtedy gdy uprawnionym przysługiwać bę™dzie prawo do objęcia akcji lub innych instrumentów powiązanych z akcjami po cenie lub za określoną płatność niższą od ich wartości rynkowej. Niestety dzieje się tak w wię™kszoś›ci wypadków, gdyż „bonusem” dla zarządzają…cego ma być‡ właśnie to, że może on otrzymać określone walory po atrakcyjnej cenie.

Tego rodzaju „bonusy” z reguły przyznawane są… nie na początkowym etapie funkcjonowania spół‚ki, kiedy wartość nominalna walorów nie różni się od ich wartości rynkowej, ale na etapie, gdy spółka jest rynkowo warta dużo więcej niż jej nominalna wysokość kapitału zakładowego.

Przyznając więc takie „bonusy” zupełnie nieodpł‚atnie lub de facto czꙶ›ciowo odpłatnie (np. przy zapł‚acie tylko wartości nominalnej) należy się liczyć‡ z tym, że organy skarbowe  dokonają szacowania przysporzenia majątkowego „bonusów” w wysokości wartości rynkowej obejmowanych walorów minus cena ich nabycia, czego konsekwencją może być‡ obowiązek zapłaty podatku od różnicy wartości (chyba że różnica w wartości bę™dzie miał‚a jakieś inne uzasadnienie) .

Opisanego ryzyka podatkowego nie da się w pełni wyeliminować. Wskazać również należy na to, że  oszacowanie przysporzenia majątkowego w ramach „bonusów” przez organy podatkowe bę™dzie ułatwione gdy występuje aktywny rynek walorów danej spół‚ki (np. jest notowana na rynku regulowanym).

Powyższe ryzyko szacowania lub wykazywania różnic wartości minimalizuje w pewnej czꙶ›ci zakaz zbywania danych walorów. Zakaz zbywania danych walorów może być‡ uzasadnieniem niższej od rynkowej ceny waloru, gdyż taki walor nie ma pełnej wartości rynkowej  w porównaniu do walorów w pełni zbywalnych,

Z kolei zastosowanie bardziej skomplikowanego ekwiwalentu wymiany (jak na przykł‚ad wymiana na wierzytelność z tytułu należnego udziału w zysku na akcje) powoduje, że oszacowanie może być‡ trudniejsze.

Powyższe uwagi o aspektach podatkowych należy mieć‡ na uwadze przy projektowaniu założeń finansowych programów motywacyjnych

Podsumowanie
Kodeks spółek handlowych stwarza szerokie możliwoś›ci stworzenia programu motywacyjnego dla managerów i przyznania im gratyfikacji w formie prawa do objęcie lub nabycia akcji spół‚ki. Niniejszy artykuł sygnalizuje jedynie pewne możliwoś›ci. Wybór konkretnej formy powinien uwzględniać okoliczności (finansowe, prawne, ekonomiczne) w jakiej znajduje się spółka. Znaczenie bę™dzie miał‚o też to  w jaki sposób spółka zamierza się rozwijać oraz jak kształtuje się struktura jej akcjonariatu. Uwzględnić należy również potencjalne skutki podatkowe oraz koszty organizacyjne uchwalenia i wdrożenia programu.
 

Autorzy:
Krzysztof Kohut - Radca Prawny
Piotr Mirowski - Współpracownik Kancelarii w zakresie spraw księgowo-finansowych