Umowy o zakazie konkurencji w trakcie zatrudnienia są… w wię™kszoś›ci przedsiębiorstw chlebem powszednim. Dotyczą one zwłaszcza stanowisk menedżerskich i kierowniczych. Ważne są… jednak tylko wtedy, jeś›li zostały zawarte na piśmie. Chociaż, prawnie rzecz biorąc, do zawarcia takiej umowy nikogo nie można zmusić, w przypadku menedżerów podpisanie umowy o zakazie konkurencji jest często warunkiem zatrudnienia. Zasady zawarcia i egzekwowania takich umów zawarte są… w Kodeksie pracy, tj. art. 1011-1014.

Zakaz – tak, ale z wyjątkami

Zgodnie z tymi przepisami w umowie o zakazie konkurencji menedżer-pracownik zobowiązuje się, że w okresie zatrudnienia nie bę™dzie prowadził dział‚alności konkurencyjnej w stosunku do swojego pracodawcy. W konkretnych postanowieniach umowy można określić, jaka dział‚alność bę™dzie uważana za konkurencyjną. Przykładowo, może to być‡ prowadzenie przez menedżera przedsiębiorstwa we własnym imieniu lub za poł›rednictwem osoby trzeciej, zasiadanie we władzach spół‚ki handlowej prowadzącej zbliżoną dział‚alność do pracodawcy czy występowanie w charakterze peł‚nomocnika albo prokurenta podmiotów konkurencyjnych.
Zdarza się, że w umowie o zakazie konkurencji jest także dokładnie wskazane, w jakiej formie prawnej menedżer nie bę™dzie mógł się zatrudnić (np. w formie umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło lub na jakiejkolwiek innej podstawie, na rzecz jakiegokolwiek podmiotu prowadzącego dział‚alność konkurencyjną wobec pracodawcy).
Na takie postanowienia nie zawsze należy się zgodzić. Zwłaszcza, że zbyt szeroki wachlarz zakazanych czynności, których nie bę™dzie mógł wykonywać menedżer, w rzeczywistości może uniemożliwić dorabiane w firmach, które nie są… konkurencją dla pracodawcy. Dlatego w tym celu warto wskazać konkretne dziedziny, w których pracownik bę™dzie mógł bez problemu podejmować pracę. Przykładowo, w umowie może się znaleźć‡ postanowienie, że „dział‚alności konkurencyjnej wobec pracodawcy nie stanowi praca o charakterze dydaktycznym, charytatywnym i społ‚ecznym, o ile jej wykonywanie nie jest sprzeczne z interesem pracodawcy”. Zawsze, o tego typu wyłączeniach, należy pomyśleć‡ na etapie przygotowywania projektu umowy. W umowie o zakazie konkurencji można także zawrzeć‡ klauzulę, która pozwoli na odstąpienie od niej w szczególnych okolicznościach.

Tajemnica obowiązuje, nawet nie zapisana

W umowie o zakazie konkurencji w trakcie trwania pracy menedżer może zostać zobowią…zany do zachowania w tajemnicy wszelkich okoliczności i informacji, o których dowiedział‚ się w zwią…zku z wykonywaniem powierzonych mu obowiązków, a w stosunku do których pracodawca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności i których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. W szczególności chodzić może o zachowanie w tajemnicy informacji dotyczą…cych stosowanych przez firmę nowych technologii, systemu organizacji pracy czy poufnych danych klientów. Tego typu wyliczenia także można szczegółowo określić. Menedżer musi jednak pamiętać o ochronie interesów pracodawcy, gdyż nawet jeś›li umowa o zachowaniu poufności lub zakazie konkurencji nie została podpisana, to ujawnianie tajemnic firmy może być‡ powodem do natychmiastowego jego zwolnienia. Mówi o tym kodeks pracy (art. 100 § 2 Kodeksu pracy).

Jeżeli chodzi o egzekwowanie umów o zakazie konkurencji, wiele zależy od pracodawcy. Zdarza się, że szefowie przymykają oko i zezwalają menedżerowi na pracę na podobnym stanowisku u innego pracodawcy, ale poufne informacje z przedsiębiorstwa nie mogą być‡ wykorzystywane w nowej pracy. Jednak niektórzy za taką nielojalność nie wahaliby się wnieść sprawy do sądu. Przepisy dają taką możliwość. W razie naruszenia umowy o zakazie konkurencji, pracodawca może dochodzić od pracownika naprawienia poniesionej szkody na zasadach określonych w art. 114-122 Kodeksu pracy.
Zgodnie z art. 114 Kodeksu pracy pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi za nią odpowiedzialność materialną. Pracodawca jest obowiązany wykazać okoliczności uzasadniajace odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody, jednak nie może ona przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody.
Niezależnie od odpowiedzialności materialnej, szef może zastosować wobec menedżera-pracownika naruszającego postanowienia umowy odpowiedzialność porządkową, a w uzasadnionych przypadkach wypowiedzieć‡ umowę™ o pracę lub rozwiązać ją… bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 52 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy).
Jak się przed takimi skutkami ustrzec? Idealnego sposobu nie ma. Pamiętać jednak należy, że im dokładniejsza i bardziej precyzyjna umowa o zakazie konkurencji, tym mniejsze niebezpieczeństwo, że powstaną spory na tle jej interpretacji i że sprawa znajdzie swój finał w są…dzie.